فطرت خداجوی انسان

راه‌های اثبات خدا بر دو دسته است: راه آفاق [از راه مشاهدۀ مخلوقات و تدبر در نظم هستی] و از راه انفس [با تأمل در خویشتن و از راه فطرت]، چنان‌که در این آیه آمده است:

سَنُريهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ في‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَق. (فصلت: 53)

به‌زودى نشانه‏هاى خود را در كرانه‏ها و اطراف جهان و در نفوس خودشان به آنان نشان خواهيم داد تا براى آنان روشن شود كه بى‏ترديد او حق است‏.

در اثبات راه فطرت برای شناخت خداوند آیات و روایات متعددی آمده است که در متن درس به برخی از آنها اشاره می‌شود. ادعیه نیز از فطرت خداجوی انسانی خبر می‌دهد، چنان‌که آمده است: «اللَّهُمَّ خَلَقْتَ الْقُلُوبَ عَلَى إِرَادَتِكَ وَ فَطَرْتَ الْعُقُولَ عَلَى مَعْرِفَتِكَ؛ خدایا، قلب‌ها را با ارادت و محبت خود خلق کرده‌ای و عقل‌ها را با معرفت خود سرشته‌ای.»[1] و «يَا مَنْ فَتَقَ الْعُقُولَ بِمَعْرِفَتِهِ وَ أَطْلَقَ الْأَلْسُنَ بِحَمْدِه؛ اى آن‌كه عقل‌ها را به معرفت خود آفريدى و زبان‌ها را به ستايش خويش گشوده‏اى.» [2] و «اللَّهُمَّ ... جَابِلَ الْقُلُوبِ عَلَى فِطَرَاتِهَا شَقِيِّهَا وَ سَعِيدِهَا؛ بارخدايا! ... اى آفرينندۀ دل‌ها بر فطرت‌هاى خويش، چه دل‌های كه شقاوت و بدبختى را اختيار كرده‌اند و چه دل‌هايى كه سعادت و خوشبختى را برگزيده‌اند.»[3]

انسان فطرتاً خداجوی است و عشق به خداوند متعال در لایه‌های وجودی انسان نهاده شده است. آنچه سبب امتناع برخی انسان‌ها از اقرار به وحدانیت خداوند متعال است غباری است که غفلت از ناداری و فقر ذاتی خویشتن و دلبستگی به دنیا بر فطرت انسان نشانده یا زنگاری است که به سبب گناه بر دل نشسته است. بدین سبب است که خداوند متعال انبیای الهی را فرستاد تا عهد دیرین را به انسان یادآور شوند و آدمی را به فطرت خداجوی خویش رهنمون گردند، چنان‌که حضرت علی (علیه‌السلام) فرمود: «وَ وَاتَرَ إِلَيهِمْ أَنْبِياءَهُ لِيسْتَأْدُوهُمْ مِيثَاقَ فِطْرَتِهِ وَ يذَكِّرُوهُمْ مَنْسِى نِعْمَتِه؛ خداوند رسولان خود را پى در پى اعزام كرد تا وفادارى به پيمان فطرت را از آنان بازجويند و نعمت‌هاى فراموش‌شده را به ياد آورند.»[4]

[1] . علی‌بن‌موسی ابن‌طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات‏، قم، دارالذخائر، 1411ق، ص 120.

[2] . محمدبن‌حسن طوسی، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشيعة، 1411ق، ج 1، ص 156.

[3]. محمدبن‌حسین شریف رضی، همان، ص 438.

[4] . محمدبن‌حسین شریف رضی، همان، ص 43.